To 1855 ο Γάλλος περιηγητής Léon Heuzey ολοκλήρωνε την επίσκεψή του στην Ελλάδα με ένα πέρασμα από τη Μακεδονία, που ως τότε ήταν άγνωστη σε σύγκριση με τις περίφημες αρχαιολογικές θέσεις της νότιας Ελλάδας. Στο σύντομο αυτό πέρασμά του θα ανακαλύψει τις αρχαιότητες που κρύβονταν στην περιοχή της Βεργίνας, όπου και θα επιστρέψει το 1861, αυτή τη φορά επικεφαλής μιας αρχαιολογικής αποστολής. Μαζί με το συνεργάτη του, αρχιτέκτονα Η. Daumet θα ξεκινήσει την ανασκαφή στο ανάκτορο και θα αποκαλύψει έναν από τους πρώτους μακεδονικούς τάφους...
(διαβάστε περισσότερα για την αποστολή του Léon Heuzey)
Εβδομήντα περίπου χρόνια αργότερα ο καθηγητής αρχαιολογίας στο Α.Π.Θ. Κωνσταντίνος Ρωμαίος έχοντας μαζί του μερικούς φοιτητές, ανάμεσά τους το Φώτη Πέτσα και τον Μανόλη Ανδρόνικο, μετέπειτα ανασκαφείς του χώρου, εγκαταστάθηκε πλέον στη Βεργίνα και ξεκίνησε να ανασκάπτει το ανάκτορο και ένα μακεδονικό τάφο για λογαριασμό του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Ο εντυπωσιακός μακεδονικός τάφος με την περίτεχνη ιωνική πρόσοψη κατοχυρώθηκε εμφατικά στον καθηγητή παίρνοντας το όνομά του, ο τάφος του «Ρωμαίου». Το καλοκαίρι του 1938 ξεκίνησε λοιπόν με τους καλύτερους οιωνούς η πολύχρονη ανασκαφική περιπέτεια του πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης στη Βεργίνα, που συνεχίζεται ως σήμερα.
(διαβάστε περισσότερα για την ανασκαφή του καθηγητή Κ. Ρωμαίου)
Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος σταμάτησε τις ανασκαφές. Τα αρχαία έμειναν ακλόνητα, όπως τόσους αιώνες, πλάι όμως στους ανθρώπους που δεν είχαν την ίδια αντοχή απέναντι στον καυτό άνεμο του πολέμου. Ο Μανόλης Ανδρόνικος επέστρεψε στη Βεργίνα, ως επιμελητής αρχαιοτήτων το καλοκαίρι του 1949 και ξεκίνησε να σκάβει στο εκτενές νεκροταφείο των τύμβων που απλωνόταν στην πεδιάδα βόρεια του ανακτόρου από το 1951 και για τα επόμενα 10 χρόνια. Τα χρόνια που ακολούθησαν (1962-63) έγιναν δοκιμαστικές τομές στη Μεγάλη Τούμπα, οι οποίες όμως δεν έδωσαν ουσιαστικά αποτελέσματα. Μετά από ένα κενό αρκετών χρόνων ήρθε η ώρα (το 1976) για να αρχίσει η συστηματική ανασκαφή. Μέσα από μια έντονη ανασκαφική διαδικασία, που κράτησε πέντε χρόνια, ήρθαν στο φως οι αρχαιότητες που φυλούσε καλά κρυμμένες ο τεράστιος χωμάτινος όγκος. Η ανασκαφή της Μεγάλης Τούμπας ολοκληρώθηκε το 1981 και ο Ανδρόνικος δημοσίευσε το 1984 το βιβλίο του "Οι βασιλικοί τάφοι και άλλες αρχαιότητες", όπου εξέθετε τα δεδομένα, τους προβληματισμούς, τις σκέψεις και τις ερμηνείες του σχετικά με τα νέα ευρήματα. Το 1982 η ανασκαφική ομάδα του πανεπιστημίου αφήνει πίσω της τη Μεγάλη Τούμπα και ξεχύνεται στην πόλη και στο νεκροταφείο ανοίγοντας έναν καινούργιο ευρύ κύκλο ανασκαφικών εργασιών. Τη χρονιά αυτή εντοπίζεται σε άμεση σχέση με το ανάκτορο το θέατρο της πόλης και αμέσως βορειότερα το Ιερό της Εύκλειας (αγορά), ενώ συνεχίζονται οι εργασίες στην ακρόπολη και το νεκροταφείο, που είχαν ξεκινήσει το προηγούμενο έτος. Το 1987 ανακαλύπτεται πλάι στον τάφο του «Ρωμαίου», ο τάφος της «Ευρυδίκης». Η συνεχής λειτουργία του νεκροταφείου, που είχε αποδειχθεί με την χρονολογική ευρύτητα των αρχαιολογικών ευρημάτων ενισχύεται με τους νεοαποκαλυφθέντες τάφους του 5ου αι. π.Χ. κατά τη διάρκεια του 1989. Επίσης εντοπίζεται και ανασκάπτεται ένα οικοδόμημα των ελληνιστικών χρόνων με εσωτερική αυλή και εξώστη. Το 1990 ξεκινά η ανασκαφή του «Μητρώου» (Ιερό της Μητέρας των θεών) στα ανατολικά του οικισμού.
(διαβάστε περισσότερα για την ανασκαφή του καθηγητή Μ. Ανδρόνικου)
Το 1993 ολοκληρώνεται και λειτουργεί το κέλυφος προστασίας των βασιλικών τάφων της Μεγάλης Τούμπας. Το ανασκαφικό έργο του πανεπιστημίου συνεχίζεται ως σήμερα χαρίζοντας διαρκώς νέα στοιχεία στην ανασκαφική έρευνα. Η ανασκαφή στην ακρόπολη συνεχίζεται, ενώ νέα τμήματα της οχύρωσης έρχονται στο φως, αναδεικνύοντας το μέγεθος και τη σπουδαιότητα της πόλης. Παρομοίως, νέα δεδομένα προκύπτουν τόσο από το Μητρώο, όσο και από τα υπόλοιπα «ανοικτά» σκάμματα της ανασκαφής. Η πρόσφατη έρευνα στο ιερό της Εύκλειας επεκτάθηκε και στις περιοχές έξω από το χώρο του κατεξοχήν ιερού φέρνοντας στο φως δημόσια κτήρια και ευρήματα εξαιρετικής αρχαιολογικής σπουδαιότητας. Επίσης, τα τελευταία χρόνια συχνά οι αρχαιολόγοι επισκέπτονται ξανά παλιά σκάμματα, είτε για να συνεχίσουν το σκάψιμο από εκεί που σταμάτησε, είτε για να ξαναδούν με νέα μάτια τα ευρήματα του παρελθόντος, είτε τέλος για να προετοιμάσουν τους χώρους να δεχθούν τους τελικούς αποδέκτες τους, το ευρύ κοινό.
Ο καθηγητής Ρωμαίος με φοιτητές (διακρίνεται ο Μ. Ανδρόνικος). Μ. Ανδρόνικος, Το Χρονικό της Βεργίνας, εικ. 11
