Ιερό της Μητέρας των Θεών - Μητρώο

Η λατρεία της Μητέρας των Θεών, που εμφανίζεται σε διάφορες ελληνικές περιοχές, ιδιαίτερα δε στη Μακεδονία, συνδέεται με μυστηριακές τελετές και ιδιαίτερες λατρευτικές διαδικασίες. Η σχέση της τόσο με παλαιότερες τοπικές θεότητες, όσο και με το Διόνυσο οδήγησαν στη διαμόρφωση μιας ιδιαίτερης τελετουργίας με έντονα οργιαστικά – βακχικά στοιχεία. Στα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια η Μητέρα των Θεών ταυτίζεται εικονογραφικά με την αντίστοιχη θεότητα της Ασίας την Κυβέλη, τη θεά της αλλαγής της φύσης, των πόλεων και των τειχών.

Το «Μητρώο» της Βεργίνας αποκαλύφθηκε από την πανεπιστημιακή ανασκαφική ομάδα το καλοκαίρι του 1990. Η σύνδεση του χώρου με τη λατρεία της θεότητας οφείλεται σε ένα πολύ σημαντικό ερμηνευτικό στοιχείο, έναν ελληνιστικό μελαμβαφή κάνθαρο με την αναθηματική επιγραφή ΜΗΤΡΙ ΘΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΕΛΗΑΙ και μια δυο ακόμα μη αναγνώσιμες λέξεις, ίσως το όνομα του αναθέτη. Διάφορα μικροευρήματα στα χρόνια της ανασκαφής που ακολούθησαν (πήλινες μορφές της θεάς στο γνωστό τύπο της Κυβέλης, θυμιατήρια και άλλα λατρευτικά σκεύη, πήλινα ειδώλια που απεικονίζουν ζώα κ.α.) επιβεβαίωσαν την ερμηνευτική αυτή πρόταση.

Το μεγάλο τετράπλευρο οικοδόμημα (32 x 32 μ. περίπου) περιλαμβάνει μεγάλους στεγασμένους χώρους για τη συνάθροιση των πιστών, βοηθητικούς χώρους και ιδιαίτερες αυλές με βωμούς – εσχάρες προς τιμήν της θεάς. Η απλή κατασκευαστική του τεχνοτροπία (αργολιθοδομικός τοιχοβάτης και πλίνθινοι τοίχοι) χαρακτηρίζεται λαϊκή. Χρονολογείται στους ελληνιστικούς χρόνους και θεμελιώνεται πάνω στα ερείπια ενός παλαιότερου ιερού των κλασικών χρόνων, ενώ η καταστροφή του συμβαίνει γύρω στα μέσα του 2ου προχριστιανικού αιώνα από πυρκαγιά.